Czy rolnictwo zrównoważone może zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe?

Raport wysokiego szczebla przygotowany przez 30 wiodących światowych ekspertów stwierdza, że współczesna produkcja żywności nie jest zrównoważona. Obecne praktyki, ich zdaniem, popychają planetę w kierunku punktu krytycznego, który doprowadzi do nieodwracalnych szkód. Abyśmy mogli wyżywić prognozowaną globalną populację 9 miliardów w 2050 roku, musi nastąpić radykalna zmiana sposobu produkcji żywności. W raporcie sponsorowanym przez ONZ stwierdzono, że intensywne stosowanie pestycydów i nawozów niszczy jakość gleby, a także przyczynia się do zmian klimatycznych i niedoborów wody. Zaspokojenie przyszłego popytu na żywność będzie również zależało od rozwiązania problemu masowego ruchu w kierunku konsumpcji mięsa, który wywiera ogromną presję i wytwarzają więcej gazów cieplarnianych niż samochody. Groźba nieodwracalnych szkód wymaga od ludzkości zmiany sposobu produkcji żywności: musimy produkować ją w sposób bardziej zrównoważony.

Zrównoważone rolnictwo jest podejściem do rolnictwa, które stara się zmniejszyć negatywny wpływ na środowisko poprzez nie nadużywanie wody i pestycydów, a także poprzez wprowadzanie różnorodności roślin. Skupia się ono również na tworzeniu wzajemnie korzystnego partnerstwa pomiędzy rolnikami, konsumentami, społecznościami i całą Ziemią. Celem nie jest po prostu „zrównoważony rozwój”, w którym niewielki procent zebranych plonów może być uznany za zrównoważony, ale raczej zdolność do kontynuowania produkcji rok po roku bez degradacji jakości ziemi. Można to osiągnąć tylko wtedy, gdy zrównoważony rozwój zostanie włączony do wszystkich etapów procesu, od wyboru nasion poprzez zbiory i metody po zbiorcze. Prawdziwa przyszłość bezpieczeństwo żywnościowe zależy zatem od zrównoważonego rolnictwa.

Jak podkreślono w raporcie, „zrównoważone rolnictwo nie jest panaceum”, ponieważ nie będzie w stanie rozwiązać wszystkich problemów środowiskowych. Jednak nawet jeśli dokona się w tej dziedzinie pewnych ulepszeń, to i tak pozostaną poważne szkody środowiskowe związane z nowoczesnymi metodami rolniczymi. Należą do nich erozja gleby spowodowana brakiem okrywy roślinnej po zbiorach oraz zapotrzebowanie na ogromne ilości nawozów i wody. Rolnictwo przyczynia się również do zmian klimatycznych poprzez emisję gazów cieplarnianych – odpowiadających za około 12 procent całkowitej globalnej emisji – oraz wylesianie, które zostało powiązane z utratą siedlisk i zmianami klimatycznymi. Ponadto, produkcja mięsa wykorzystuje kosztowne dla środowiska systemy, które wymagają dużych nakładów paszy zbożowej i wody; zwierzęta hodowlane przyczyniają się do 18 procent wszystkich emisji gazów cieplarnianych . Zrównoważone rolnictwo będzie stanowiło część rozwiązania tych problemów, co oznacza, że będzie ono niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego.

W sprawozdaniu stwierdza się również, że zrównoważone rolnictwo jest nie tylko kluczowe dla osiągnięcia światowego bezpieczeństwa żywnościowego, ale również przynosi korzyści społeczne i gospodarcze. Metody stosowane przez gospodarstwa zrównoważone zapewniają więcej miejsc pracy na jednostkę powierzchni niż gospodarstwa konwencjonalne, ponieważ opierają się na technikach pracochłonnych, takich jak uprawa międzyplonów (uprawa kilku różnych roślin w bliskim sąsiedztwie). Co więcej, wskaźniki rotacji rolników są niższe, gdy marże zysku są wyższe, więc zrównoważone praktyki mogą pomóc w generowaniu silniejszych gospodarek lokalnych poprzez wzrost zamożności drobnych rolników. Jednakże, jeśli wysiłki mają odnieść sukces na taką skalę, konieczna jest większa świadomość wśród rządów i instytucji na temat znaczenia zrównoważonych praktyk rolniczych. Wnioski zawarte w sprawozdaniu są zgodne z wieloma innymi badaniami na ten temat. Na przykład w niedawnym badaniu FAO na temat zrównoważonego rolnictwa w Afryce Zachodniej stwierdzono, że drzewa wielozadaniowe – które przez kilka lat dostarczają rolnikom owoców, paszy i drewna opałowego – mogą zwiększyć bezpieczeństwo żywnościowe poprzez produkcję bardziej pożywnej diety, poprawę dochodów i zapewnienie zatrudnienia. Inne badania wykazały, w jaki sposób promowanie agroleśnictwa może przeciwdziałać wylesianiu; praktyka ta pomaga również zwalczać pustynnienie, łagodząc jednocześnie zmiany klimatyczne poprzez sekwestrację dwutlenku węgla.

Aby jednak móc skorzystać z tych wszystkich korzyści, zrównoważone praktyki muszą zostać wdrożone na wystarczającą skalę. Nie będzie to łatwe, ponieważ wymaga transformacji zarówno w polityce publicznej, jak i w zachowaniu ludzi. Zrównoważone rolnictwo jest nie do pogodzenia z istniejącymi dotacjami ukierunkowanymi na intensywne rolnictwo które zachęcają rolników do produkowania jak najwięcej, bez względu na koszty środowiskowe. Konieczne będą również poważne zmiany w polityce zagospodarowania przestrzennego, która zachęca do rolnictwa na dużą skalę zamiast własności lokalnej i regionalnej. Ponadto, konieczna jest zmiana sposobu myślenia konsumentów, którzy muszą być edukowani na temat korzyści płynących ze stosowania zrównoważonych praktyk i zachęcani do żądania ich od producentów.

Krótko mówiąc, rolnictwo zostało zaprojektowane z myślą o bezpieczeństwie żywnościowym – produkowaniu wystarczającej ilości żywności dla wszystkich – dopiero niedawno, zaledwie kilkadziesiąt lat temu. Szkody już wyrządzone przez konwencjonalne rolnictwo oznaczają, że pilnie potrzebna jest transformacja w kierunku bardziej zrównoważonego modelu, jeśli mamy zapewnić przyszłość, w której będzie wystarczająco dużo zdrowej żywności produkowanej w sposób zrównoważony dla wszystkich.